Kritisch reflecteren vinden wij:
checken of je gefundeerd, bruikbaar en gewetensvol redeneert.
- Gefundeerd redeneren, omdat een redenering nooit sui generis ontstaat, hij staat op en naast andere redeneringen en aannamen.
Laat zien waar u staat. - Bruikbaar redeneren, omdat redeneren geen spel is. Uw redenering beïnvloedt de wereld.
Laat hij dan bruikbaar zijn. - Gewetensvol redeneren, want redeneren is een handeling. Uw redenering beïnvloedt uzelf en anderen.
Doe dat gewetensvol.
1 Dient uw beslissing, keuze of reactie (BKAR) een doel?
2 Gaat uw BKAR over een vraagstuk?
3 Is uw BKAR gebaseerd op aannames?
5 Is uw BKAR gebaseerd op feiten?
6 Is uw BKAR gebouwd op theorieën?
7 Heeft uw BKAR consequenties?
Terugkoppelen vanuit de checklis
Terugkoppelen naar een beslissing in een PAC
Terugkoppelen naar een keuze in een MAC
Terugkoppelen naar alternatieven in een DMA
Terugkoppelend naar een reactie in een PMI
Is uw BKAR gefundeerd?
Een zuivere BKAR moet zeven sceptische vragen doorstaan: doel, vraagstuk, aannames, standpunt, feiten, theorie en consequenties.
1 Dient uw beslissing, keuze of reactie (BKAR) een doel?
- Kunt u het doel van uw BKAR eenduidig formuleren?
Eenduidig is een doel, als alle belanghebbenden het eens zijn over wat bedoeld wordt -en wat niet.
Als het doel niet eenduidig te formuleren is, is er waarschijnlijk niet goed over nagedacht. Dan kunt (zich) beter eerst eens (af) vragen wat er eigenlijk bedoeld wordt. - Vindt u het doel “SMART”?
Bestuurders gebruiken het concept SMART: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden. - Hebben jullie niet iets beters te doen?
Indachtig het adagium “alles kan altijd beter” is het korte antwoord “ja”. In dit handboek is “beter” een Darwiniaans soort “best passend”. Best passend in de omdat/daarom-legitimering van een doelenboom of in de als/dan-constructies van de werkinstructies bijvoorbeeld. En best is dan best volgens de gehanteerde waarden, de perspectieven of de alternatieven.
2 Gaat uw BKAR over een vraagstuk?
- Kunt u het vraagstuk van de BKAR eenduidig formuleren?
Eenduidig is een vraagstuk, als alle belanghebbenden het eens zijn over wat het vraagstuk is -en wat niet. - Als het vraagstuk niet eenduidig te formuleren is, is er waarschijnlijk niet goed over nagedacht. Dan kunt u (zich) beter eerst eens (af) vragen wat de vraag eigenlijk was.
- Bestaat het vraagstuk wellicht uit een aantal deelvraagstukken, die afzonderlijk opgelost kunnen worden?
- Hebben jullie niet iets beters te doen?
Vraag u af, voor welk probleem u een oplossing betoogt.
Past uw probleem in de omdat/daarom-legitimering van de doelenboom, of in de als/dan-constructies van de werkinstructies?
3 Is uw BKAR gebaseerd op aannames?
- Op welke aannames is de BKAR gebaseerd?
- Hoe worden die aannames gelegitimeerd?
Bent u het eens met de legitimering? - Beschouw die aannames als premissen, en bevraag ze in een PAC-schema.
4 Heeft uw BKAR een oogpunt?
- Vanuit welk perspectief betoogt de betoger, wat is zijn belang?
- Welke -tegengestelde- standpunten zou je in dit betoog kunnen overwegen?
Probeer die standpunten in een PAC-schema te zetten. - Hoe zijn de verschillende standpunten onderbouwd?
Beschouw ze premissen, en bevraag ze in een PAC-schema.
5 Is uw BKAR gebaseerd op feiten?
- Met welke feiten is de BKAR onderbouwd?
- Vindt u die feiten accuraat en relevant voor het betoog?
- Feiten bestaan niet, argumenten wel.
Beschouw de feiten als premissen, en bevraag ze in een PAC-schema.
6 Is uw BKAR gebouwd op theorieën?
- Van welke theorieën, concepten of paradigma’s gaat de BKAR uit?
- Vindt u die theorieën, concepten of paradigma’s relevant voor het betoog?
- Welke andere theorieën, concepten of paradigma’s zouden hier valide zijn?
7 Heeft uw BKAR consequenties?
- Wat voor consequenties heeft de BKAR voor de wereld buiten het betoog?
- Accepteert u die consequenties?
- Als u de consequenties niet acceptabel vindt, maar het betoog wel, hebt u een probleem.
Ga dan terug naar 1, en check alle stappen nogmaals.
Is uw BKAR bruikbaar?
Wat is de bruikbaarheid van uw BKAR voor de beoogde gebruiker?
Hebt u alle beslissingen, keuzes of reacties bij uw doelgroep op deze zeven usability-eisen getest, voor u ze communiceert of implementeert?
1 Is uw BKAR helder?
U denkt helder als u in staat bent uw betogen uit te leggen.
- Test of uw gebruiker begrijpt wat u bedoelt.
2 Is uw BKAR accuraat?
U denkt accuraat als alle informatie die u gebruikt acceptabel en foutloos is.
- Test of uw informatie door uw gebruiker geaccepteerd wordt, en of hij foutloos is.
3 Is uw BKAR precies?
U denkt precies als er maar weinig verschillende interpretaties van uw betogen mogelijk zijn.
- Test de interpretatie van uw betogen door uw gebruiker.
4 Is uw BKAR relevant?
U denkt relevant, als uw betogen die van uw gebruiker veranderen.
- Test of u invloed hebt op de betogen van uw gebruiker.
5 Is uw BKAR diep (genoeg)?
U denkt diep (genoeg) als u alle waarom-vragen van uw gebruiker aan uw standpunt bevredigend kunt beantwoorden.
- Test uw denkdiepte door zelf door te vragen, en door uw gebruiker te stimuleren door te vragen op uw standpunt.
6 Is uw BKAR breed (genoeg)?
U denkt breed (genoeg) als u alle perspectieven van uw gebruiker op uw betogen in overweging neemt.
- Test uw denkbreedte door zelf perspectieven te zoeken, en door uw gebruiker te stimuleren perspectieven op uw betogen te formuleren.
7 Is uw BKAR logisch?
U denkt logisch wanneer uw gebruiker uw denkstappen en uw gevolgtrekkingen redelijk en consistent vindt.
- Test of uw gebruiker uw logica accepteert.
Is uw BKAR gewetensvol?
Uw BKAR moeten een zuiver denkgeweten hebben
check het met deze 5 gewetensvragen
1 Is uw BKAR bescheiden?
Bescheiden denken kent zijn eigen grenzen, gevoeligheden, vooroordelen en ruis. Het durft die te bevragen en ter discussie te stellen.
Gewetensvragen:
- Wat weet ik hier echt over? (En hoe weet ik dat zo zeker?)
- Welke vooroordelen en ruis zouden mij hier kunnen beïnvloeden?
- Welke eigen premissen laat ik onbenoemd?
- Wat heb ik hier vroeger van gevonden?
2 Is uw BKAR empathisch?
Empathisch redeneren is in staat gezichtspunten en opinies in overweging te nemen, die sterk van de eigen gezichtspunten en opinies afwijken. Het kan de premissen van anderen proberen te begrijpen, en die van zichzelf bevragen.
Gewetensvragen:
- Ken en begrijp ik de afwijkende standpunten van de ander?
- Ken ik de premissen achter de afwijkende standpunten?
- Ben ik in staat die premissen tot argumenten in mijn eigen betoog te maken?
3 Is uw BKAR integer?
Integer redeneren stelt zichzelf dezelfde eisen als het aan anderen stelt. Het kent en accepteert de contradicties in het redeneren van anderen en van zichzelf.
Gewetensvragen:
- Redeneer ik vandaag in overeenstemming met wat ik gisteren vond?
- Vraag ik van mezelf de denkkwaliteit die ik van anderen vraag?
- Ken ik de contradicties in mijn eigen redeneren?
- Wat doe ik om die contradicties op te heffen?
4 Is uw BKAR zelfverzekerd?
Zelfverzekerd redeneren vertrouwt erop, dat het algemeen belang gediend is met kritisch redeneren. Het beschouwt redelijkheid als het fundamentele criterium om een standpunt te beoordelen.
Gewetensvragen:
- Ben ik bereid mijn standpunt aan te passen aan nieuwe argumenten?
- Overtuig ik anderen op basis van redelijke argumenten?
- Wil ik een debat winnen, of argumenten afwegen?
- Stimuleer ik anderen een eigen mening te vormen, of dwing ik ze mijn mening op?
5 Is uw BKAR Autonoom?
Autonoom redeneren vormt zich zijn meningen zelf. Het neemt argumenten van anderen pas na ampele kritische afweging over -of niet.
Gewetensvragen:
- Conformeer ik me aan standpunten van anderen?
- Accepteer ik wat autoriteiten mij vertellen?
- Doordenk ik belangrijke kwesties zelf?
- Ben ik bereid bij mijn standpunt te blijven, ook als ik daardoor buiten de groep kom te staan?
Zeven checklists
Of u ethisch redeneert, kunt u controleren door de vragen in onze checklists te beantwoorden. Naar eer en geweten.
De checklists zijn hier qualitate qua generiek. Wij nodigen u uit ze voor uw BKAR te preciseren.
Alle nader te beschouwen antwoorden kunnen geprioriteerd worden. Alle antwoorden kunnen gesorteerd worden op prioriteit. Elk antwoord kan (moet) toegelicht of onderbouwd worden in de kolom “Waar blijkt dat uit?”
Zo past een complete ethische de beschouwing in één verzameling handige goed deelbare en goed te presenteren checklists, die ingevoegd kunnen worden in enig verantwoordingsdocument:[1]
Terugkoppelen vanuit de checklist
Het kan voorkomen, dat checken van uw BKAR met de ethische checklists u doet twijfelen aan uw beslissing, keuze of reactie. Dan heeft de checklist zijn werk gedaan.
U kunt eenvoudig uw BKAR aanpassen aan uw ethische overwegingen.
Terugkoppelen naar een beslissing in een PAC
Twijfel aan een beslissing kan -of moet- leiden tot toevoegen, verwijderen of aanpassen van een argument pro of contra of van premissen, of tot herwaardering van argumenten.
Gerede twijfel kan zelfs leiden tot een andere beslissing, met een andere onderbouwing.
Zeker als u de PAC-versies voor en na de ethische check bewaart, kunt u anderen inzicht geven in hoe en waarom van uw herwaardering.
Terugkoppelen naar een keuze in een MAC
Twijfel aan een keuze kan -of moet- leiden tot toevoegen, verwijderen of aanpassen van een alternatief of een criterium, of tot een herwaardering van factoren of scores.
Gerede twijfel kan zelfs leiden tot een andere keuze, met een andere afweging.
Zeker als u de MAC-versies voor en na de ethische check bewaart, kunt u anderen inzicht geven in hoe en waarom van uw herwaardering.
Terugkoppelen naar alternatieven in een DMA
De eerste ethische check zou die op je doelen moeten zijn.
Dat kan direct een idee voor een aantal manieren geven -of er een aantal uitsluiten. Hetzelfde geldt voor de alternatieven die je bij de manieren zoekt.
Zeker als u de DMA-versies voor en na de ethische check bewaart, kunt u anderen inzicht geven in hoe en waarom van uw herwaardering.
Terugkoppelend naar een reactie in een PMI
Twijfel aan een keuze kan -of moet- leiden tot toevoegen, verwijderen of aanpassen van een positieve reactie, van een negatieve reactie of van een interessante observatie.
Zeker als u de PMI-versies voor en na de ethische check bewaart, kunt u anderen inzicht geven in hoe en waarom van uw herwaardering.
[1] U vindt de checklist bij uw gereedschappen
[2] Zie ook Een gedragscode voor uw organisatie opstellen